Istorijat

Šta je to stres? Mnogi autori su pokušali da na ovo pitanje daju ujedno koncizan i sveobuhvatan odgovor, opisujući pri tome pojedinačne fenomene stresne situacije (stresora) i stresnog odgovora. Tako je stresna situacija određena kao stanje izazvano promenama u spoljašnjoj ili unutrašnjoj sredini, koje remete dinamičku biopsihosocijalnu ravnotežu koja potom ne može da se uspostavi za uobičajeno dug vremenski period. Stresni odgovor je definisan kao reakcija organizma prema određenom izazovu – stresoru.

Najpragmatičniju definiciju je dao H. Seli koji je otkrio osnovne zakone u reakcijama organizma prilikom ovakvih stanja i njihove mehanizme. On je definisao stres kao: „... uniformni, ali nespecifični odgovor organizma prilikom delovanja stresora...“. Dalje, on definiše stresor kao: „... svaki onaj agens (fizički, hemijski, infektivni, psihički i društveni) koji može da ugrozi telesni i psihički integritet individue“. Isto  tako, Seli govori o tome da postoji samo mali deo univerzalnih stresora (bolest, ratovi, prirodne katastrofe i sl.), dok najveći broj predstavljaju tzv. individualni stresori koji predstavljaju specifične opasnosti samo za jednu individuu. To znači da je stres individualni doživljaj, odnosno da svaka ličnost ima svoj spektar psihičkih i društvenih stresora, na koje kvalitativno i kvantitativno reaguje, isto kao da je biološki ugrožena.

Iz konzistentnosti ovog istraživanja i njegovih rezultata može pojednostavljeno da se zaključi da: „Stres predstavlja stanje ugroženosti integriteta organizma koji je pod uticajem različitih faktora koji potiču iz spoljašnje ili, pak, iz unutrašnje (psihičke i somatske) realnosti.

Uzroci

Savremeni čovek se nalazi pod jakim uticajem mnoštva faktora. On je pod stalnim pritiskom da održi adaptaciju ka ubrzanim i učestalim promenama u okolini i svom organizmu. Istovremeno, dinamika dešavanja u okolini i promena uslova kojima treba da se prilagodi stvaraju sve veće prepreke pred mogućnostima za zadovoljenjem unutrašnjih potreba, što se doživljava kao stanje učestale frustriranosti. Opasnosti koje iz okoline vrebaju da naruše njegov integritet se umnožavaju, čime se on često sudara sa strahom o svojoj ugroženosti i nesigurnoj budućnosti. Svakodnevni poremećaji ekološkog ambijenta, sve češći ratovi koji se šire po svetu, egzistencijalna nesigurnost, poremećaji u porodičnim i društvenim odnosima postaju realni i trajni izvori stresa za savremenog čoveka.

Psihosocijalni stresor je jedan od najzastupljenijih izvora stresa današnjice. U interpersonalnim (međuljudskim) odnosima savremeni čovek se često oseća isfrustrirano ili čak ugroženo u pokušaju dostizanja i održavanja svog autentičnog ili pretpostavljenog identiteta. U njima on doživljava i preživljava strah od konflikata, mogućih gubitaka bitnih kategorija iz svog emotivnog života, kao i od suočavanja sa problemima u razrešavanju pobuđene sopstvene agresivnosti i nemoći u veštini komunikacije sa drugima. Sve ovo, zajedno sa  već pomenutim biološkim, hemijskim, fizičkim, infektivnim i socijalno-političkim faktorima, ljudska jedinka doživljava kao sopstveno ugrožavanje, što predstavlja realnu podlogu  za razvijanje stresa.

Stres na radnom mestu zauzima sve bitnije mesto u spektru psihosocijalnih stradanja današnjeg (globalizacijskog) čoveka. Ujedinjene nacije su 1992. godine proglasile radni stres za bolest dvadesetog veka, a Svetska zdravstvena organizacija za „svetsku epidemiju“.  Protekla dekada 21. veka pokazala je njegovo napredovanje ka liderskoj poziciji u spektru stresnih poremećaja, naročito potencijal njegovih razornih moći koje preko razvijanja „sindroma pregorevanja“, a zajedno sa hroničnim stresom, postaju glavni ljudski neprijatelji u urbanim sredinama.

Novi uzroci povećanju stresnih reakcija kod ljudi poslednjih godina su se izrodili iz jasno poremećenog odnosa prema hrani, odmoru, dnevno-noćnom ritmu, organizaciji vremena, neuravnoteženom korišćenju novih sprava u sferi informatike i telekomunikacija, kao i ubrzanom širenju zavisnosti najrazličitijeg vida. Ovi faktori smanjuju opštu otpornost ljudskog organizma i samim tim ga izlažu oštećenjima i prilikom manjih stresnih provokacija. Efekti ovog novog talasa izvora stresa doživeće kulminaciju vrlo brzo, uvodeći čovečanstvo, ukoliko ne reaguje sa odgovarajućom prevencijom, u nove forme bolesti i zastranjivanja.

Reakcije organizma

Ljudski organizam reaguje na stresne faktore promenama u unutrašnjosti koje se izražavaju preko njegovih psihičkih, telesnih, visceralnih (organskih) i imunoloških funkcija. To je rezultat celine koju stvara psiho-neuro-endokrino-imunološka osovina, koja postoji u svakom ljudskom organizmu, što je savremena nauka već odavno osaznala i prihvatila kao integrativni model.

Na psihičkom nivou, stres se najčešće doživljava  kao stanje unutrašnje napregnutosti, nemira, neprijatnog iščekivanja, straha, zabrinutosti... Ovo je često propraćeno neraspoloženjem, impulsivnošću, nemotivisanošću, bezvoljnošću, poremećenim spavanjem, promenama u nagonskoj sferi, kao i mišićnom napregnutošću, bolovima u telu, glavoboljama i sl. Emotivni poremećaj, preko određenih veza i centara u mozgu, dalje uzrokuje poremećaj rada hormona.

Stres stvara opterećenje i disbalans funkcija vegetativnog nervnog sistema, koji reguliše rad unutrašnjih organa i žlezda. Otuda se stvara potencijal, ukoliko ne dodje do pravovremenog regulisanja stresa, za razvijanje psihosomatskih bolesti kod čoveka, tipa: tahikardije, aritmije, ateroskleroze, hipertenzije, srčanog udara, bronhijalne astme, čira na želucu i tankom crevu, migrene, tireotoksikoze, dijabetesa melitusa, astme, ulceroznog kolitisa, neurodermatitisa, ekcema, psorijaze i dr.

Hronični stres može da dovede do slabljenja i iscrpljenja odbrambenih snaga organizma, takozvanog imuniteta. To dalje vodi ka razvijanju sklonosti ka infekcijama, autoimunim oboljenjima (artritis, lupus, multipla skleroza, itd.), kao i malgnim tumorima u ljudskom organizmu.

Stres na radnom mestu je povezan sa pojavom stanja „pregorevanja“ (“burn out” syndrome). Simptomi ovog stanja mogu da budu fizički (glavobolje, hronični umor, smanjena otpornost ka zloupotrebi alkohola i droga, bolesti, itd.), emocionalni (emocionalna iscrpljenost, praznina, osećaj bespomoćnosti) i ponašajni (žalbe na poslu, izostanci, napuštanje posla ili profesije, socijalno povlačenje, itd.).

Prevencija

Osnovni pristup stresnom stanju treba da bude usmeren ka prevenciji, odnosno ka sprečavanju njegovog pojavljivanja ili dugog trajanja koje može da nanese velike štete zdravlju i ponašanju kod ljudi.

Praktična prevencija u osnovi se sastoji iz sledećih koraka:

• prepoznavanje stresnih situacija
• prepoznavanje stresnih reakcija i navika
• zauzimanje aktivnog stava prema  promeni
• savlađivanje stresnih reakcija pomoću veština stres-menadžmenta
• regulisanje stresnih navika kreiranjem zdravog modela života

 
Regulacija

Praktično prevazilaženje već stvorenog stresnog stanja i nastalih poremećaja izvodi se pomoću specifično dizajniranih programa za stres-menadžment (antistres programa). Pravilnim praćenjem i izvođenjem ovih programa dolazi do oslobođanja organizma od poremećenog stanja (disbalansa) i njegovog vraćanja u stanje primarnog balansa – homeostaze.

U sklopu svakog kvalitetnog i stručno dizajniranog programa za stres-menadžment postoji i praktična obuka (trening) za samopomoć prilikom stresa. Time svaki korisnik stiče alatku za samostalno regulisanje stresnih stanja u budućnosti.

Kontakt

um.rs.info@gmail.com

tel: +381 61 601 6045